ماه خرداد: هفدهم تا بیستودوم
هفدهم خرداد
این روز در تاریخ معاصرمان به ویژه با منصب صدارت پیوندی داشته است. هرچند رخدادهای مربوط به آن تا حدودی حاشیهای هستند. روز سه شنبه هفدهم خرداد ۱۲۷۷ امینالدوله صدراعظم تجددخواه ناصرالدینشاه عزل شد و اتابک امینالسلطان به جایش نشست که در این هنگام مشی استبدادی داشت. ده سال بعد همین ماجرا به شکلی دیگر تکرار شد و روز یکشنبه هفدهم خرداد ۱۲۸۷ نظامالسلطنه که نخستوزیری مشروطهخواه بود در جریان استبداد صغیر از کار برکنار شد و میرزا احمدخان مشیرالسلطنه که هوادار استبداد بود به صدارت رسید. بعدتر در دوران رضاشاه هم در این روز عزل و نصبی مشابه رخ داد با این تفاوت که دودمان پادشاهی تغییر کرده بود و مرتبهی نصب هم یک درجه فروپایهتر بود، چون در ۱۳۰۶ میرزا زینالعابدین رهنما به معاونت رئیسالوزراء منصوب شد.
زینالعابدین رهنما
مشیرالسلطنه
اتابک امینالسلطان
در سطح جهانی این روز با رخدادهایی رنگارنگ گره خورده است. یکی آن که مرزبندی در این روز اهمیت داشته است. در هفدهم خرداد سال ۸۷۳ خورشیدی پرتغال و اسپانیا که به فناوری ساخت کشتی اقیانوسپیما دست یافته بودند و فتوحاتشان با هم تداخل پیدا کرده بود، عهدنامهی توردِسیلاس[1] را امضا کردند و کرهی زمین را بین خودشان تقسیم کردند! در ۱۳۰۸ واژگونهی این بلندپروازی در سطح یک شهر رخ نمود و وقتی عهدنامهی لاتران[2] امضا شد، شهر واتیکان مرزبندی شد و همچون کشوری مستقل در دل شهر رم پدید آمد. نُه سال بعد (۱۳۱۷) دولت چین برای مهار پیشروی ارتش ژاپن و تثبیت مرز بین دو نیرو مسیر رود زرد را منحرف کرد و در نتیجهی سیلی که پدید آمد بین پانصد تا نهصد هزار دهقان چینی کشته شدند!
این روز در ضمن با رخدادهای مربوط به اعراب و اسرائیل هم پیوندی دارد. در ۴۷۸ صلیبیون اورشلیم را محاصره کردند و یهودیان مقیم شهر دوشادوش اعراب مسلمان به دفاع از شهر برخاستند. اما نزدیک به نهصد سال بعد این همدلی واگرایی یافت و در همین روز (به سال ۱۳۴۶) در جریان جنگ ششروزه سربازان اسرائیلی وارد اورشلیم شدند. کشمکش بین دو گروه ادامه یافت تا این که باز در همین روز در سال ۱۳۶۰ نیروی هوایی اسرائیل نیروگاه اتمی اوسیراق در عراق را نابود کرد.
ملکه الیزابت دوم و مرلین مونرو در مراسم جشن سالگرد تاجگذاری
در هفدهم خرداد ۱۲۴۲ فرانسویان مکزیکوسیتی را اشغال کردند. الیزابت دوم ملکهی انگلیس هم در هفدهم خرداد ۱۳۵۶ جشن بیست و پنجمین سالگرد تاجگذاریاش را برگزار کرد که پانصد میلیون نفر مراسمش را از تلویزیون تماشا کردند.
هفدهم خرداد در ضمن با کنشهای مدنی و مبارزههای ضد تبعیض هم پیوند خورده است. در ۱۲۷۲ گاندی اولین فعالیت نافرمانی مدنی خود را اجرا کرد. در نهایت این کوششها به نتیجه رسید و به آزادی و برابری بیشتر برای همگان منتهی شد. در حدی که در هفدهم خرداد سال ۱۳۴۴ دادگاه عالی ایالات متحده استفاده از وسایل پیشگیری از حاملگی را برای زوجهای رسمی مجاز شمرد!
زادگان نامدار هفدهم خرداد عبارتاند از وو امپراتور هان (۱۵۶ پیش از میلاد)، تایزونگ[3] امپراتور سونگ (۲۱۸ خورشیدی)، پل گوگن[4] نقاش فرانسوی (۱۲۲۷) و اورهان پاموک[5] نویسندهی ترک (۱۳۳۱)، فردریش هولدرلین[6] شاعر آلمانی در ۱۲۲۲ درگذشت و در همین روز به سال ۱۳۳۳ آلن تورینگ[7] ریاضیدان و بنیانگذار دستگاه نظری رایانهها خودکشی کرد؛ در ۱۳۵۹ هنری میلر[8] نویسندهی آمریکایی درگذشت و در ۱۳۸۵ ابومصعب زرقاوی از رهبران القاعده به قتل رسید.
هجدهم خرداد
مهمترین مناسبت هجدهم خردادماه آن است که پیامبر اسلام در این روز به سال یازدهم هجری خورشیدی درگذشته و بنابراین تاریخ انتخاب شدن ابوبکر به خلافت نیز در همین روز قرار میگیرد.
در تاریخ معاصر ایرانزمین این روز با چند رخداد فرعی قرین است. روز جمعه هجدهم خرداد سال ۱۲۷۹ میرزا علیمحمدخان کاشانی نخستین شماره از روزنامهی پرورش را منتشر کرد که در جریان مشروطهخواهی نفوذ و تأثیر فراوان داشت و این به روزگار سلطنت مظفرالدینشاه بود. هشت سال بعد در عصر محمدعلیشاه، روز دوشنبه هجدهم خرداد ۱۲۸۷ اعلامیهای از طرف شاه صادر شد و مجلس را تهدید کرد و در نتیجه صفآرایی سیاسیای شکل گرفت که مستبدین و مشروطهخواهان را از هم جدا میساخت. دوازده سال بعد (۱۲۹۹) مشروطه مستقر شده بود و تیمورتاش با سپاه دولتی رشت را در میان استقبال مردم فتح کرد و قوای بلشویک متحد با جنگلیها را از آنجا راند.
سعید نفیسی
الاگابالوس
در سطح جهانی این روز با جنگها و عزل و نصبهای سیاسی مصادف بوده است. در سال ۲۱۸ میلادی سربازان اِلاگابالوس[9] (الجبال) کاهن و سیاستمدار سوری بر ارتش ماکرینوس[10] غلبه کردند و او را به فرار وا داشتند. در نتیجه الاگابالوس شگفتانگیزترین امپراتور روم شد. در ۴۲۱ ادوارد اعترافگر[11] آخرین شاه مهم آنگلوساکسون انگلستان بر تخت نشست و در ۵۷۰ ریچارد شیردل[12] به عکا رسید و جنگهای صلیبیاش را آغاز کرد و در همین روز به سال ۱۰۴۴ لویی چهاردهم پادشاه باشکوه فرانسوی هم تاجگذاری کرد. در دوران جدیدتر به سال ۱۳۰۸ مارگارت بوندفیلد[13] به وزارت کار رسید و اولین زنی بود که در آمریکا به مقام وزارت دست یافت.
در هجدهم خرداد ۱۰۰ هجری خورشیدی اودو آکیتانی[14] در چنین روزی در میدان نبرد تولوز[15] پیشروی قوای مسلمانان را در فرانسه متوقف ساخت. در سال ۱۱۹۴ کنگرهی وین پایان یافت و سیاست عمومی اروپایی به شکلی نو سازماندهی شد. در همین روز لوکزامبورگ از فرانسه استقلال یافت. در سال ۱۳۳۸ هم آمریکاییها زیردریایی اس اس جورج واشنگتن[16] را به آب انداختند که اولین زیردریایی مسلح به موشک قارهپیمای هستهای است.
این روز با رخدادهای فرهنگی و اجتماعی مهمی هم برخورد میکند. در همین روز به سال ۱۱۷۳ روبسپیر[17] با مراسمی باشکوه در سراسر فرانسه تأسیس دین جدید «آیین هستی متعالی» را اعلام کرد در ۱۲۶۶ هرمان هولریت[18] اختراع کارتهای سوراخدار برای ماشین حساب را در آمریکا به نام خود ثبت کرد، در همین روز به سال ۱۲۷۱ سیاهپوستی به نام هومر پلِسی[19] به خاطر این که حاضر نشده بود از روی صندلیاش در بخش ویژهی سفیدپوستان در قطار بلند شود، محاکمه و محکوم شد و در ۱۲۹۱ کارل لملی[20] یونیورسال پیکچرز[21] را تأسیس کرد که امروز یکی از مهمترین مراکز تولید فیلم در جهان است. در ۱۳۲۸ جورج اورول[22] ۱۹۸۴ را در نقد نظام سیاسی حاکم بر شوروی منتشر کرد و در ۱۳۳۲ دادگاه عالی ایالات متحده حکم کرد که رستورانهای واشینگتون حق ندارند از دادن خدمات به سیاهپوستان سر باز بزنند!
درچنین روزی به سال ۱۳۵۱ دختر نهسالهی ویتنامی به نام پان تی کیم پوک[23] در حالی که برهنه میدوید و از بمباران ناپالم میگریخت در عکسی که خبرنگار آسوشیتد پرس از او گرفت جاودانه شد. این عکس جایزهی پولیتزر برد و در پایان جنگ ویتنام تأثیر داشت. در نهایت همرزمان همانهایی که مظلومانه بمباران میشدند در همسایگی همین سرزمین به قدرت رسیدند و در مقام انتقامجویی برآمدند. در نتیجه در ۱۳۸۸ دو خبرنگار آمریکایی به جرم ورود غیرقانونی به کرهی شمالی به دوازده سال کار اجباری محکوم شدند!
پان تی کیم پوک در کودکی و میانسالی
در میان زادگان نامدار این روز باید از بین ایرانیان از سعید نفیسی (۱۲۷۴) یاد کرد. توماسو آلبینونی[24] موسیقیدان ایتالیایی (۱۰۵۰)، روبرت شومان[25] موسیقیدان آلمانی (۱۱۸۹)، فرانک لوید[26] رایت معمار آمریکایی (۱۲۴۶)، فرانسیس کریک[27] کاشف ساختار مادهی وراثتی (۱۲۹۵)، سوهارتو[28] رئیس جمهور اندونزی (۱۳۰۰) و جانی دپ هنرپیشهی آمریکایی (۱۳۴۲)، نیز در این روز زاده شدهاند. در مقابل اندرو جکسون[29] رئیسجمهور آمریکا (۱۲۲۴) و آبراهام م[30]زلو روانشناس مشهور (۱۳۴۹) در این روز درگذشتهاند.
پتر کبیر
جانی دپ نوجوان
نوزدهم خرداد
نوزدهم خردادماه در تاریخ معاصر ایران بیش از همه به خاطر قیام خراسانیان بر تازیان اهمیت دارد. در این روز به سال ۱۲۶ هجری خورشیدی ابومسلم خراسانی و پیروانش با جامه و درفش سیاه از خراسان خروج کردند و به پاکسازی ایران مرکزی از نیروهای خلافت اموی پرداختند. این روز در ضمن به خاطر بر تخت نشستن اولین شاه مشروطهخواه ایران نیز اهمیت دارد. در سال ۱۲۷۵ مظفرالدینشاه در چنین روزی در کاخ گلستان مراسم تاجگذاری خود را انجام داد. با این همه، هنوز بنیاد مشروطه سست و لرزان بود. طوری که یازده سال بعد (۱۲۸۶) جانشینش محمدعلیشاه هوادارانش را در باغشاه گرد آورد و وضعیتی نزدیک به حکومت نظامی در تهران برقرار کرد.
از سوی دیگر مشروطهخواهان به مسجد سپهسالار و میدان بهارستان رفتند و شمارشان به تدریج به هفتاد تن رسید و این مقدمهی حملهی لیاخوف[31] روس به مجلس شورای ملی بود. این روز در ضمن سالگرد جیرهبندی شدن نان در سال ۱۳۲۱ هم هست. در این زمان به دنبال حملهی متفقین به ایران قحطی بروز کرد و ایرانیان که بخش بزرگی از جمعیتشان را در جریان حملهی مشابه جنگ جهانی اول از دست داده بودند با مدیریت خوراک و جیرهبندی نان این بار از مرگ و میر پیشگیری کردند.
نوزدهم خردادماه در تاریخ جهان با رخدادهای جالب توجهی مصادف بوده است. در ۲۷۲ خورشیدی وایکینگها به لیندیسفارن[32] در نورتومبریا[33] حمله بردند و حضور قبایل نوردیک در انگلستان آغاز شد. در چنین روزی به سال ۴۱۱ پیش از میلاد دستهی سی تن جبار[34] که رهبران اشرافی و محافظهکاران هوادار اسپارت در آتن بودند به زور قدرت را در دست گرفتند و به سرکوب و کشتار مخالفان روی آوردند. رهبر فکری این گروه سقراط بود و دو تن از ایشان داییهای افلاطون بودند و بعدتر افلاطون به سخنگو و توجیهکنندهی کردار ایشان تبدیل شد. در همین روز به سال ۶۸ میلادی امپراتور روم نرو[35] خودکشی کرد.
محمدعلیشاه و هوادارانش در باغ شاه
هفتاد سال بعد در ۱۲۶۴ طی عهدنامهی تینتسان[36] چین ناگزیر شد آنام[37] و تونکین[38] یعنی بخش عمدهی ویتنام امروزین را به قوای استعمارگر فرانسوی واگذار کند. در دوران ما هم این روز با بمبگذاری در هتلی در پیشاور به سال ۱۳۸۸ قرین است که به مرگ ۱۷ نفر و زخمی شدن ۴۶ تن انجامید.
رخدادهای دیگر این روز عبارتاند از تأسیس شرکت هاروارد که از مهمترین نهادهای گردانندهی دانشگاه هاروارد است به سال ۱۰۲۹ و اولین نمایش کارتون دانلد داک[39] در فیلم کوتاه «مرغ عاقل کوچولو[40]!» به سال ۱۳۱۳. در همین روز به سال ۱۳۱۴ رابرت اسمیت[41] گروه الکلیهای گمنام[42] را تأسیس کرد.
سکهی شهربراز
زادگان نامدار این روز عبارتاند از اریک هابزباوم[43] مورخ مصری-انگلیسی (۱۲۹۶)، گوستاو کوربه[44] نقاش فرانسوی (۱۲۹۸). این روز به خاطر درگذشتگان نامدارش هم شهرت دارد. در چنین روزی به سال ۳۷۳ میلادی افرائیم سوری که از رهبران نامدار کلیسای آغازین بود درگذشت و در سال نهم هجری خورشیدی شهربراز سپهبد نامدار ایرانی که ادعای سلطنت داشت به قتل رسید. در دوران معاصر هم چارلز دیکنز[45] نویسندهی انگلیسی (۱۲۴۹)، اریک فون مانشتین[46] رزمآرای نامدار آلمانی (۱۲۵۲)، پیر لوتی[47] ادیب فرانسوی (۱۳۰۲) و رشید بهبودوف[48] خوانندهی آذربایجانی (۱۳۶۸) در این روز درگذشتهاند.
بیستم خرداد
بیستم خردادماه به خاطر شمار چشمگیر زادگان و مردگان نامدارش در قلمرو ایرانزمین اهمیت دارد. مهمتر از همه آنکه اسکندر مقدونی که خود را آخرین شاهنشاه هخامنشی میدانست در ۳۲۳ پیش از میلاد در چنین روزی قالب تهی کرد. در ۱۳۳ خورشیدی ابوالعباس سفاح، اولین خلیفهی عباسی، درگذشت و در سال ۵۰۳ حسن صباح فوت کرد. روز دوشنبه بیستم خرداد ۵۷۵ هم محمد بن علی واسطی معروف به ابن معلم شاعر مسلمان فوت کرد. در دوران معاصرمان هم محمدحسن الهی طباطبایی (۱۳۴۷) و لیلا پهلوی (۱۳۸۰) در چنین روزی درگذشتهاند. ایرانیان زادهشده در این روز نیز برجستگیای دارند. ابوالوفا بوزجانی منجم و دانشمند بزرگ (۳۱۹) و فخرالدین عراقی شاعر نامدار (۵۹۲) در این روز زاده شدهاند.
اسکندر مقدونی
بیستم خرداد با طیفی وسیع از رخدادهای سیاسی و اجتماعی مصادف است. در ۱۲۹۵ حسین بن علی شریف مکه با تحریک انگلستان شورش اعراب بر ضد عثمانی را آغاز کرد و این مقدمهی تأسیس کشورهای عربی امروزین بود. یک سال بعد در ۱۲۹۶ ملکالشعرای بهار انتشار روزنامهی نوبهار را از سر گرفت که از جراید مهم و نقشآفرین در جریان مشروطه بود. در ۱۲۹۷ سپاهيان عثماني به بهانهی حمایت از مسلمانان وارد خوي و سلماس شدند و به کشتار اهالی آشوري این شهرها و غارت اموالشان دست گشودند. در ۱۳۰۰ به دستور سلطان احمدشاه سیدجواد ظهیرالاسلام از نیابت تولیت آستان قدس رضوی برکنار و به تهران احضار شد و به جایش مرتضی قلی طباطبائی نايبالتولیهی آستان شد. در ۱۳۲۱ هم دولت ایران با کمیتهی فرانسهی آزاد که رهبرش مارشال دوگل بود روابط سیاسی بر قرار کرد و به این ترتیب دولت ویشی را نامعتبر قلمداد کرد.
در مقیاس جهانی این روز با چند رخداد سیاسی خشونتآمیز قرین بوده است. در ۱۱۷۲ در جریان انقلاب فرانسه ژاکوبنها[49] با دستگیری رهبران ژیروندنها[50] قدرت را به دست گرفتند و کشتار مخالفان را آغاز کردند. در ۱۲۸۲ افسران کودتاچی صرب به کاخ سلطنتی حمله کردند و شاه و ملکهشان (الکساندر اوبرنوویچ و دراگا) را به قتل رساندند، در ۱۳۱۹ آلمان نروژ را گرفت و ایتالیا به فرانسه و انگلستان اعلان جنگ داد، در ۱۳۴۲ راهبی بودایی به نام تیچ چوانگ دوک[51] در اعتراض به نبودِ آزادی بیان در ویتنام جنوبی در یکی از چهارراههای سایگون[52] اقدام به خودسوزی کرد و در همین روز جان اف کندی[53] در مقام رئیسجمهور آمریکا پیامی برای مردم کشورش فرستاد و وعده داد که قانون تازهتصویبشدهی حقوق مدنی جامعهی آمریکایی را متحول کند. نکات کلیدی این قانون عبارت بود از: پایان دادن به جداسازی نژادی مکانهای عمومی به ویژه در مراکز آموزشی، رفع محدودیت در خدماترسانی به سیاهپوستان و حمایت فدرال از حق رأی مردم که اغلب دربارهی رنگینپوستان مخدوش میشد. و در ۱۳۴۶ جنگ ششروزه پایان یافت و اسرائیل و سوریه صلح کردند.
در ۱۳۸۰ پاپ ژان پل دوم اولین قدیس زن لبنانی –رفقه- را تقدیس کرد. نامدارانی مانند پتر کبیر[54] (۱۰۵۱)، و ادوارد ویلسون[55] زیستشناس نامدار آمریکایی (۱۳۰۸) در این روز زاده شدهاند و افرادی مانند لیو بِی[56] سپهسالار چینی (۲۲۳ میلادی)، آندره ماری آمپر[57] ریاضیدان و فیزیکدان فرانسوی (۱۲۱۵)، و دونالد ریگان[58] رئیس جمهور آمریکا (۱۳۸۲) در این روز درگذشتهاند.
خودسوزی تیچ چوانگ دوک
بیست و یکم خرداد
بیست و یکم خردادماه با چندین رخداد سیاسی در تاریخ ایران قرین بوده است. در سال ۱۶۵ جنگ فخ در نزدیکی مکه درگرفت و در آن سلیمان بن ابیجعفر سردار عباسی و پسر خلیفه منصور دوانیقی بر شورشیان علوی چیره شد و ایشان را به همراه رهبرشان حسین بن علی کشتار کرد. از این خاندان تنها ادریس بن عبدالله موفق به فرار شد. او به مغرب گریخت و بعدتر سلسلهی ادریسی را در آنجا بنیان نهاد.
در تاریخ معاصرمان این روز با حملهی قوای انگلیسی به رشت در سال ۱۲۹۷ و اشغال آنجا مصادف میشود. ده سال بعد که اغتشاش در ایران فرو خفت و گذار دودمانی به پهلویها تکمیل شد، در همین روز به سال ۱۳۰۷ امیر اماناللهخان شاه افغانستان که به ایران آمده بود در ضیافت شهرداری تهران شرکت کرد و سفر بازگشت به سوی کشورش را آغاز کرد. در این میان به سال ۱۳۰۲ در همین روز کشمکش به یاد ماندنیای در مجلس درگرفت و مستوفیالممالک صدراعظم که با کارشکنی و مخالفتهای سید حسن مدرس روبرو شده بود، نطق تندی در مجلس کرد و گفت که مخالفانش عادت کردهاند آجیل بدهند و آجیل بگیرند و گفت که خودش نه آجیل میدهد و نه آجیل میگیرد! و بعد هم استعفا کرد. در سال ۱۳۶۰ هم زلزلهی ۹/۶ ریشتری در گلباف کرمان رخ داد که به مرگ دو هزار شهروند ایرانی منتهی شد.
در سطح جهانی این روز با کشت و کشتارهایی گره خورده که اغلب با مکر و دسیسه پیوندی دارند. بنا به روایتهای اساطیری یونانیان در ۲۱ خرداد سال ۱۱۸۴ پیش از میلاد یونانیهایی که با حیله در بدنهی اسبی چوبی پنهان شده بودند، دروازههای شهر تروا[59] را گشودند و به این ترتیب این شهر پس از ده سال مقاومت سقوط کرد و منهدم شد. در ۱۲۹۶ کنستانتین اول شاه یونان، که گرایشی به آلمانها داشت، زیر فشار متفقین که آتن را آتن را اشغال کرده بودند ناگزیر شد کنارهگیری کند و تاج و تخت به پسر نوجوانش الکساندر رسید. این فهرست کشت و کشتارها در ابتدای قرن کنونی خورشیدی در سال ۱۳۱۶ ادامه یافت و این زمانی بود که هشت سپهبد بلندپایهی روس به دست استالین اعدام شدند.
شوکتپاشا
حسن مستوفی
عمر متین
گذشته از این وقایع مرگبار، چندین رخداد فرهنگی و سیاسی مهم هم در این روز قرار میگیرد. در ۱۲۷۴ نخستین مسابقهی اتومبیلرانی تاریخ در مسیر پاریس به بوردو به پاریس برگزار شد و این رسم در شصت سال بعد به فاجعهای انجامید. چون در همین روز به سال ۱۳۳۴ در اثر برخورد یک مرسدس بنز به یک آستین هیلی در مسابقات اتومبیلرانی لومن ۸۳ نفر از تماشاچیان کشته و بیش از صد نفر زخمی شدند! در ۱۳۱۸ هم فیلمبرداری دکتر سیکلوپس[60]، اولین فیلم ترسناک رنگی در استودیو پارامونت[61] آغاز شد.
در سال ۱۲۷۷ کنکور در چین موقوف شد و این هنگامی رخ داد که اصلاحات صد روزه به دست امپراتور چین گوانگشو[62] آغاز شد و به تعطیلی آزمونهای دیوانی در این کشور انجامید. این اصلاحات پس از ۱۰۴ روز با فرمان ملکهی مادر سیشی موقوف ماند. در ۱۳۱۴ ادوین آرمسترانگ[63] در نیوجرسی از اختراعش که اولین فرستندهی رادیویی اف ام بود رونمایی کرد و در ۱۳۱۵ نمایشگاه بینالمللی نقاشان سورآلیست در لندن گشایش یافت. ضمنا در سال ۱۳۴۱ تنها فرار موفق از آلکاتراز[64] انجام گرفت و فرنک موریس[65]، جان انگلین و کلارنس انگلین[66] موفق شدند از این زندان بگریزند.
دو صحنه از فیلم دکتر سیکلوپس
در این روز دیوید راکفلر[67] سرمایهدار نامدار آمریکایی (۱۲۹۴) زاده شد و کلمنت فون مترنیخ[68] صدراعظم آلمان (۱۲۳۸)، محمود شوکت پاشا صدراعظم عثمانی (۱۲۹۲) و لِو ویگوتسکی[69] دانشمند روس (۱۳۱۳)، حافظ اسد رئیس جمهور سوریه (۱۳۷۹) و چنگیز عصمتزاده (آتیماتوف)[70] نویسنده و دیپلمات قرقیز (۱۳۸۷) هم در این روز درگذشتند.
چنگیز آتیماتوف
حافظ اسد
بیست و دوم خرداد
بیست و دوم خردادماه در تاریخ معاصر ایران به خاطر پیروزی ایرانیان بر دسیسهی روسیهی بلشویکی و بازپسگیری آذربایجان از قوای روس اهمیت دارد. در این روز به سال ۱۳۲۵ ارتش ایران به رهبری تیمسار رزمآرا برای بازپسگیری آذربایجان به حالت آمادهباش در آمد. جالب آنکه این روز سالگرد الغای کاپیتولاسیون به دست مستوفیالممالک (سال ۱۳۰۵) هم بود و در همین روز بود که وزارت دادگستری تأسیس شد و کلنگ تأسیس راهآهن ایران هم به زمین زده شد. باز این تقارن هم جالب است که نیروهای گسیلشده از سوی دولت مرکزی تهران هنگام نجات آذربایجان از چنگال بلشویکها ادای دینی هم میکردند. چون در همین بیست و دوم خرداد سال ۱۲۸۷ بود که سه روز پس از به توپ بسته شدن مجلس به امر محمدعلیشاه و چیرگی استبداد صغیر، که پشتیبان آن هم روسها بودند، مردم تبریز به یاری مشروطهخواهان آمدند و سیصد تفنگچی برای فتح تهران و استقرار مجدد مشروطه بسیج کردند که رهبرشان کربلائی حسین آقا فشنگچی مدیر روزنامهی تبریز بود. واکنش مردم تبریز شاید از آن رو بود که رفتار روسها با ایرانیان را از نزدیک دیده بودند. چرا که چند سال پیش (باز در ۲۲ خرداد) به سال ۱۲۸۲ بود که روسیهی تزاری برای ریشهکن کردن فرهنگ مردم قفقاز و ایرانیزدایی از این منطقه ادعای کنترل امور دینی این منطقه را کرد و اموال کلیسای ارامنه را مصادره کرد، اما در همین روز با شورش و مقاومت شدید ارمنیها روبرو شد. ناگفته نماند که در این بین در سه شنبه ۲۲ خرداد ۱۲۹۰ هم مورگان شوستر لایحهی اصلاح سیستم مالیاتی ایران را به مجلس تقدیم کرد.
در سطح جهانی این روز پیوندی با نامگذاری شهرهای تازه دارد. در ۹۲۹ خورشیدی شهر هلسینکی در فنلاند به دست گوستاو اول[71] شاه سوئد تأسیس شد. دربارهی کشورها هم چنین الگویی را میبینیم. چون در ۱۲۷۷ ژنرال امیلیو آگینالدو[72] استقلال فیلیپین از اسپانیا را اعلام کرد، اما مردم این قلمرو پذیرفتند که اسم این کشور با وامگیری از نام فیلیپ شاه اسپانیا فیلیپین نامیده شود. این روز در ضمن روز روسیه هم نامیده میشود. چون در ۱۳۶۹ به دنبال فروپاشی حزب کمونیست شوروی پارلمان روسیه حاکمیت خود بر کشور را اعلام کرد. درست یک سال بعد در همین روز (۱۳۷۰) روسها اولین انتخابات دموکراتیک خود را برگزار کردند و بوریس یلتسین[73] در آن به ریاست جمهوری رسید. با این همه چندان به دموکراسی پایبند نبودند، چون نزدیک به دو دهه بعد، وقتی در ۲۲ خرداد سال ۱۳۸۸ نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران اعلام شد و اعتراضهایی مردمی بدان صورت گرفت، روسها طوری جانبداری کردند که یومالتوپ را در خاطرها زنده میکرد!
این روز با چند رخداد پراکندهی دیگر نیز قرین است. در سال ۱۱۲۷ خورشیدی دانمارکیها برای نخستین بار نقش صلیب نُردیک[74] را برای پرچم خود برگزیدند و بعدتر همهی کشورهای اسکاندیناوی از این الگو پیروی کردند. در ۱۲۵۶ ون گوگِ[75] نقاش از آمستردام نامه به برادرش نوشته، کل فصلِ «بهمن و شهریور» دولامنه که متنی وامگیریشده از سنت زرتشتی ایرانیان بود در آن کلمه به کلمه نقل شده است. در بیست و دوم خرداد ۱۲۷۱ دپارتمان لایملایت[76] که یکی از قدیمیترین استودیوهای فیلمبرداری دنیاست در ملبورن تأسیس شد. در ۱۳۱۹ سیزده هزار سرباز انگلیسی و فرانسوی پس از شکست در نبرد سنت والری تسلیم رومل[77] شدند.
کارل فون فریش
میخائیل توخاچفسکی
ونسان ونگوگ
نامداران زاده شده در این روز عبارتاند از جان کنستابل[78] نقاش انگلیسی (۱۱۵۵)، جیمز کلرک ماکسول[79] فیزیکدان (۱۲۱۰)، ریشارد اشتراوس[80] موسیقیدان آلمانی (۱۲۴۳ )، اوتو اسکورزنی[81] افسر اساس و قهرمان جنگی آلمانی (۱۲۸۷) و ایروین یالوم[82] روانپزشک (۱۳۱۰). درگذشتگان این روز هم عبارتاند از هشام بن عبدالرحمن خلیفهی اموی قرطبه (۱۳۶)، جارالله زمخشری قرآنپژوه و متأله ایرانی (۵۲۳)، میخائیل توخاچفسکی[83] ژنرال نامدار روسی که به دست استالین تیرباران شد (۱۳۱۶)، هربرت رید[84] ادیب و منتقد انگلیسی (۱۳۴۷) و کارل فون فریش[85] حشرهشناس نامدار اتریشی که زبان رقص زنبورها را رمزگشایی کرد (۱۳۶۱).
- The Treaty of Tordesillas ↑
- Lateran Treaty ↑
- Taizong ↑
- Paul Gauguin ↑
- Orhan Pamuk ↑
- Friedrich Hölderlin ↑
- Alan Turing ↑
- Henry Miller ↑
- Elagabalus ↑
- Macrinus ↑
- Edward the Confessor ↑
- Richard the Lionheart ↑
- Margaret Bondfield ↑
- Duke Odo of Aquitaine ↑
- The Battle of Toulouse ↑
- USS George Washington ↑
- Maximilien Robespierre ↑
- Herman Hollerith ↑
- Homer Plessy ↑
- Carl Laemmle ↑
- Universal Pictures ↑
- George Orwell ↑
- Phan Thi Kim Phuc ↑
- Tomaso Albinoni ↑
- Robert Schumann ↑
- Frank Lloyd Wright ↑
- Francis Crick ↑
- Suharto ↑
- Andrew Jackson ↑
- Abraham Maslow ↑
- Vladimir Liakhov ↑
- Lindisfarne ↑
- Northumbria ↑
- Thirty Tyrants ↑
- Nero ↑
- The Treaty of Tientsin ↑
- Annam ↑
- Tonkin ↑
- Donald Duck ↑
- The Wise Little Hen ↑
- Robert Smith ↑
- Alcoholics Anonymous (AA) ↑
- Eric Hobsbawm ↑
- Gustave Courbet ↑
- Charles Dickens ↑
- Erich von Manstein ↑
- Pierre Loti ↑
- Rashid Behbudov ↑
- Jacobins ↑
- Girondins ↑
- Thich Quang Duc ↑
- Saigon ↑
- John F. Kennedy ↑
- Peter the Great ↑
- Edward Wilson ↑
- Liu Bei ↑
- André-Marie Ampère ↑
- Donald Regan ↑
- Troy ↑
- Dr. Cyclops ↑
- Paramount Pictures ↑
- Guangxu ↑
- Edwin Armstrong ↑
- Alcatraz ↑
- Frank Lee Morris ↑
- John and Clarence Anglin ↑
- David Rockefeller ↑
- Klemens von Metternich ↑
- Lev Vygotsky ↑
- Chinghiz Aitmatov ↑
- King Gustav I ↑
- Emilio Aguinaldo ↑
- Boris Yeltsin ↑
- Nordic ↑
- Vincent van Gogh ↑
- Limelight Department ↑
- Erwin Rommel ↑
- John Constable ↑
- James Clerk Maxwell ↑
- Richard Strauss ↑
- Otto Skorzeny ↑
- Irvin D. Yalom ↑
- Mikhail Tukhachevsky ↑
- Herbert Read ↑
-
Karl von Frisch ↑
ادامه مطلب: ماه خرداد: بیستوسوم تا بیستوهشتم
رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب